Ahududu Yetişticiliği Hakkında Genel Bilgiler Nelerdir
Ahududu, diğer adıyla frambuaz bitkisi; latince adı Rubus idaeus olan, çalı formunda gelişen, soğuk ılıman ılıman bir meyve türüdür ve üzümsü meyveler grubunda yer alır. Yetiştiriciliği çok kolay ve bakım işleri masrafsız olan bir meyvedir. Çok hızlı gelişip ürüne yattıklarından, dikimden kısa bir süre sonra, bitkiler üzerinden meyve toplamak mümkündür. Ancak bahçenin tam verime yayması için bitkilerin en az 4. yaşına ulaşması gerekir.Tam verime yatan bir ahududu bahçesinin ömrü; tekniğine uygun ve her yıl düzenli budama yapmak kaydıyla 10 yıl kadar daha sürecektir.
Ahududu, taze tüketilmekle birlikte, işlenerek meyve suyu, dondurma, pasta, reçel gibi ürünlerde kullanılmaktadır. Ayrıca derin dondurularak gıda sanayisinde hammadde olmaktadır. İnsan sağlığına son derece faydalıdır ve özellikle C vitamini içeriği çok yüksektir.
Ahududular, meyve olgunlaşma zamanı ve meyve verme dönemine göre sınıflandırılırlar. Yazlık çeşitler, sadece yaz ortasında meyve verirler.
Sonbahar çeşitleri veya yediveren denen çeşitlerse hem yazın hem de sonbaharda olmak üzere yıl içinde bütün gelişme dönemi boyunca (yazın ve sonbaharda) ürün vermektedir. Yaz ürünü; iki yıllık, yaşlı sürgünlerin alt kısımlarında oluşur ve verim nispeten düşüktür. Sonbahar ürünü ise taze, yıllık sürgünlerin üzerinde oluşur ve verim yüksek düzeydedir. En iri ve kaliteli meyveler sonbahar ürününde elde edilir.
Ahududu bitkisinin kökleri, ‘saçak kök’ yapısındadır. Çok sayıda ve sıkı bir şekilde oluşmuş ince köklere sahiptir ve bu kökler çok fazla derine gitmez. Uygun toprak şartlarında, en fazla 1-1,5 m. derinliğe kadar inebilir. Ahududu bitkisinin gövdeleri kök boğazında bulunan adventif (yan) gözlerden sürerler. Bunlara yıllık sürgün (taze, genç sürgün) denir. İkinci yıl bu sürgünler çiçek açar, meyve verir ve sonrasında kururlar. Genelde bol güneş alan, rüzgarlardan zarar görmeyen, yeterli toprak nemi olan yerler ahudutları için en uygun alanları oluştururlar. Soğuklama ihtiyacı (+7,2 °C’ nin altında, 0 °C’in üzerinde olan sıcaklıklar toplanarak hesaplanır,) en az 800 saat olup bazı çeşitler de 1700 saate kadar çıkabilmektedir.
Ahududu bitkileri kendine verimlidir. Ahududu bahçesi tesis ederken tozlayıcı çeşit bulundurmaya ihtiyaç yoktur. Ahududu bitkisinin çiçekleri arılar ve diğer bazı bözekler yardımıyla döllenirler. bu yüzden çiçeklenme döneminde bitkilere insektisit (böcek öldürücü) ilaçlar uygulanmamalıdır.
Ahududu Bitkilerinin İklim İstekleri Nelerdir?
İlkbahar erken ve sonbahar geç donlarından nadiren etkilenirler. Kışın -15 °C’a kadar olan soğuklara dayanıklıdırlar. Doğal yayılma alanları açısından bir orman içi bitkisi olduklarından, direkt güneş görmeyen, nemli ve yarı gölge alanları severler. Yakıcı güneş ışığından zarar görürler.
Ahududu Bahçesi Kurulacak Yer Seçiminde Nelere Dikkat Edilir?
Ahududu yetiştiriciliği yapılacak bahçe tesis edilirken, yer seçiminde çok dikkatli davranmak gerekir. Yabani ahududuların çokça var olduğu, ya da ticari olarak ahududu yetiştiriciliği yapılmış veya yapılmakta olan yerlerde hastalık ve zararlı riski yüksek olur. Yoğun sebzecilik yapılan özellikle domates, biber, patlıcan tarımı yapılan alanlarda verticillium solgunluğuna rastlama ihtimali çok yüksektir. Bu tür yerlerde kök boğazı hastalıklarına karşı dikkatli olunmalı ve gerekirse toprak ve bitkilerin kök boğazında kimyasal ilaçlar kullanılarak hastalık etmenleriyle mücadele edilmelidir. İkbahar donlarının sıkça görüldüğü yörelerde, bahçe yeri seçerken, yüksek rakımlı, eğimli ve kuzeye bakan araziler tercih edilmelidir. Çünkü buralarda iklim daha soğuk olacağından, bitkiler geç uyanır ve ilkbahar geç donlarından zarar görme riski azalır.
Ahududu Bitkilerinin Toprak İstekleri Nelerdir?
Taban suyu yüksek ve çok hafif bünyeli, kumlu topraklar hariç tutulmak kaydıyla bir çok toprak tipi ahududu yetiştiriciliği için uygundur. Ahududular toprak asitliği yönünden pH’nn 5.8 - 6.6 arasında, hafif asit veya nötre yakın olması durumunda en iyi gelişme performansını gösterirler. Ahududu yetiştiriciliği için en uygun topraklar; organik maddece zengin, yeterince derin, geçirgen, hafif veya orta bünyeli topraklardır. Sürekli toprak nemi sağlanmış olmalıdır. Fazla kireçli ve tuzlu topraklar uygun değildir. Toprak derinliği en az 1 m. olmalıdır.
Ahududu Bahçe Tesisi Nasıl Yapılır ve Yıllık Bakım İşleri Nelerdir?
Ahududular dinlenme halindeyken dikilmelidir. En iyi dikim zamanı erken ilkbaharda, toprakta çalışabilme olanağının oluştuğu zamandır. Bu dönemde bitkiler hemen dikilmelidir.
Ahududu fidanları, satış için fidanlıktan söküldükleri toprak seviyesinden 5 cm. daha derine dikilmelidir. Fidanlıktaki söküm derinliği, gövdenin alt bölgesinde, kökün ise üstünde yer alan koyu gri bir çizgi olarak görülebilir. Bitkinin kökleri dikim çukuruna iyice dağıtarak yerleştirilir, daha sonra toprakla üstleri örtülüp, hava almayacak şekilde sıkıştırılır ve can suyu verilir. Dikim yapıldıktan sonra ahududu fidanının gövdesi ve dalları toprak seviyesinden itibaren 25-30 cm. mesafeden kesilir.
Ahududular, sıra üzeri 40 - 60 cm. arasında olacak şekilde dikilir. Zaten dikimi takip eden yıllarda bitkilerin kök boğazından oluşacak dip sürgünleri dolayısıyla sıra üzeri tamamen ahududu dallarıyla kapanacak ve bitki sıraları çit şeklinde bir görünüm alacaktır. Bitkilerin yana oluşan dalları dikkate alındığında çitin eni 60 - 70 cm. olacaktır.
Sıra arasındaki mesafelerin ise 2-2,5 m. olması yeterlidir. Sıra aralarında traktörle işleme yapılması düşünülüyorsa mesafe 3 metreye kadar çıkarılabilir.
Ahududular gelişme sezonu boyunca aylık 100-150 mm. suya ihtiyaç duyar. Kış döneminde toprak neminin düşük olması büyük zararlara yol açabilir, hatta bitki ölümlerine bile yol açabilir. Sulamalarda toprağın 25 cm. lik üst kısmının ıslatılmasına özen gösterilir. Hasattan sonra da sulamalara devam edilir. Sonbahar aylarında yeterli yağış düşmezse, düzenli olarak sulamalara devam edilir.
Ahududular yüzlek ve saçak köklü olduğundan, damlama veya mini spring sulama sistemleri ile sulama yapmak en uygunudur. Damlama sulama sistemi ile su, kök sistemine düzenli ve doğrudan uygulanır. Damlama sulama sisteminde yaprakların kuru kalır, mantari hastalıkların görülme olasılığı azalır. Ayrıca sıra araları lüzumsuz yere ıslatılmadığından yabancı ot mücadelesi kolaylaşır.
Ahududu Bahçelerinde Destek Sistemleri Nasıl Oluşturulur?
Telli terbiye sistemi kurularak oluşturulan bahçelerin verim ve kalitesi daha yüksek olur. Bu sitemde sürgünler direkler arasına sıra boyunca gerilen tellere bağlanarak geliştirildiğinden, sürgünlerin ve dolayısıyla meyvelerin toprakla teması önlenir. Ayrıca taze sürgünlerin rüzgardan zarar görmesi ve kırılması sorunları ortadan kaldırılır. Ayrıca hasat ve zirai mücadele gibi bakım işleri çok daha kolay yapılır.
Ahududu bahçesinde telli terbiye sistemi kurmak için sıra boyunca 5 – 6 metre aralarla toprağa "T” şeklinde direkler çakılır. Direkler ahşap, beton veya demir malzemeden olabilir. Kullanılacak direklerin toprak üstünde kalacak kısmının 100-120 cm. olması gerektiğinden, 150-200 cm. boyda olmalıdır. Direğin gövdesine yatay olarak 50 cm. uzunluğunda kısa bir parça monte edilir. Ve bu parçanın uçlarından sıra boyunca iki sıra tel gerilir. Teller toprak seviyesinden 90 cm. den olacak şekilde yukarıdan çekilmelidir. Dikimden sonra oluşan ve tel boyuna gelen sürgünlerin bir kısmı sağ tele, bir kısmı sol tele bağlanarak "V” şeklinde bir gelişme sağlanır. Böylece bütün sürgünler bolca güneş alır ve btikiler yeterince havalanır.
Ahududu Budaması Nasıl Yapılır?
Ahududu yetiştiriciliğinde yaygın olarak telli ve çit şeklinde geliştirme sistemi uygulanır.
Genel olarak sürgünler tek tek tellere bağlanırlar. Sürgünleri tellere bağlama işlemi yaz aylarından başlanarak aralıklarla sürdürülmekte ve kış aylarında bitirilmektedir. Bazen de bağlama işleminin tamamı, sonbahar aylarında bir defada yapılmaktadır.
Bir yıl sonra meyve verecek genç sürgünlerin seçilmesi, bunun dışında kalanların dipten kesilmesi, meyve verecek sürgünlerde uç alma yapılması ve meyve sürgünlerinin hasat bittikten sonra dipten kesilerek çıkarılması, ürün budamasının temel aşamalarıdır.
Bahçe tesisi edilirken dikilen ahududu fidanlarının, kök ve kök boğazından dikimi takip eden ilkbaharda yeni sürgünler çıkar. Bu yeni sürgünler ilk yıl fidan başına 2-5 adet kaadardır. Bunlar büyüme sezonu boyunca gelişirler, kışla birlikte yaprak döker ve dinlenme dönemine girerler. İkinci yıl, odunlaşan bu sürgünler üzerinde meyveler oluşur. Aynı zamanda kök boğazında yeni sürgünler oluşur. Bu genç sürgünler gene bütün yıl büyüyüp gelişirken, meyve sürgünleri ilkbaharda çiçek açar ve yaz-sonbahar arasında meyve verirler. Yaz ayları sonlarında bu meyve sürgünleri görevlerini tamamlayarak kururlar.
Ahududu bahçelerinde ilkbahar ve yaz aylarında aynı anda iki farklı sürgün, sonbahar ve kış aylarında ise sadece gelecek yıl meyve verecek sürgünler görülmüş olur.
Ahududu bahçelerinde 3.-4. yıllardan sonra ilkbaharda köklerden çıkan sürgünlerin sayısı giderek artar. Bunların bırakılmasıyla geniş bir şerit boyunca çok sayıda ve sık bir şekilde, güneşlenme ve havalanması, beslenmesi yetersiz zayıf genç sürgün grupları oluşur. Bunlar o yıl meyve verecek sürgünlerin de güneşlenme, havalanma ve beslenmelerini engeller, hastalık ve zararlı tehlikesini arttırır. Bu nedenle, ahududu bahçelerinde genç sürgünlerin gereğinden fazla çıktığı dönemden başlayarak, bu sürgünlerin her yıl seyreltilmesi işlemi uygulanır. 10-20 cm. aralıklarla, ertesi yıl meyve verecek genç sürgünler bırakılıp, diğerleri dipten kesilir. Bu işleme ilkbahar - yaz ayları boyunca sürer. Meyveye bırakılacak sürgünler genellikle ilkbaharda köklerden ilk çıkan, kuvvetli, sağlıklı, boğum araları çok uzun olmayanlar arasından seçilir. Sürgünün boyununu uzun olmasından ziyade kalın olması tercih edilmelidir. Fazla sürgünler mümkün olduğu kadar erken alınmalı, meyve için bırakılanlara zarar vermelerine fırsat bırakılmamalıdır.
Hasattan sonra, görevini tamalayıp, kurumaya başlayan meyve sürgünleri kesilerek atılırlar. Böylece gelecek yıl meyve verecek sürgünlerin, büyüme mevsimi sonlarında biraz daha iyi gelişmeleri, kışa kuvvetli girmeleri sağlanır. Bu arada meyve sürgünlerinin telle bağlanma işlemleri de yapılır.
Ahududu bahçelerinde ürün budaması işlemlerinden birisi de meyve sürgünlerinden uç almadır. Erken ilkbaharda yapılan bu işlemin amacı, sürgün üzerinde meydana gelecek meyve dalcıklarının sayısını azaltmak, böylece kalan dalcıklardan daha fazla ve daha iri meyve almaktır. Meyve sürgünlerinin uç kısımlarına gidildikçe meyve dalcıklarının daha zayıf ve bunlar üzerinde oluşan meyvelerin daha küçük olduğu görülür. Bu meyvelerden vazgeçilirse, diğer meyve dalcıklarından daha iri meyveler alınabilmektedir. Bazı faktörler göz önüne alınarak meyve sürgünlerinde uç alma şiddetli (daha aşağıdan) veya hafif (daha yukarıdan) yapılır, gerekmiyorsa hiç yapılmaz. Birkaç yıl aynı bahçede farklı uygulamalar yapılıp sonuçlar incelenerek uç alma işlemine karar verilebilir. Sonbahar ürünü veren ahududu çeşitlerinde meyveler, o yılın ilkbahar aylarında köklerden çıkan ve normalde gelecek yıl meyve vermeleri gereken sürgünlerde oluşur. Bu meyveler yılın ikinci ürünü fakat sürgünlerin ilk ürünüdür, bu sürgünler gelecek yılın yaz aylarında asıl ürünü vereceklerdir.Sonbahar ürünü veren çeşitlere bazen yanlış olarak "yediveren" adı da verilir.
Sonbahar ürününün arttırılması, genç sürgünlerin yaz aylarında belirli bir süre susuzluk, az gübre gibi koşullarda baskı altında tutulması, boyuna uzamanın durdurulması ile sağlanır. Meyve dalcıkları oluşumu ve çiçeklenmeden sonra normal bakım işlemlerine devam edilir. Kısa gün koşulları da (az güneşli, bulutlu günler) sonbahar ürününü arttıran bir faktördür.
Sonbahar ürününün önemli bir ekonomik değer kazandığı koşullarda, bu ürünü daha da arttırmak için asıl üründen vazgeçilir. Bu durumda yıllık sürgünlerden sonbahar ürünü alındıktan sonra bunlar dipten kesilirler, kış aylarında bahçede hiçbir sürgün görülmez. İlkbaharda köklerden gelen genç sürgünler seyreltme yapılarak büyütülür ve aynı yıl sonbahar ürünü alındıktan sonra gene dipten kesilerek atılırlar.
Sonbahar ürününü olumsuz yönde etkileyen önemli bir faktör, sonbahar erken donlarıdır.
Ahududu bitkileri, çeşide, bahçenin iklim ve toprak özelliklerine, bakım şartlarına bağlı olarak 7.-8. yıllardan itibaren daha az sayıda ve daha zayıf kök sürgünü verebilirler. Bu durumda bahçenin verimliliği ile meyve kalitesi azalır.
Ahududu bahçelerinin normal ekonomik ömrü gene yukardaki faktörlere bağlı olarak 10-15 yıldır. Bahçe daha kısa sürede verimden düşerse gençleştirme budaması yapılarak ömür uzatılabilir. Bunun için kış aylarında sürgünlerin kök bölgeleri açılarak daha önceki yıllar kesilen yaşlı sürgünlerin kök boğazları ve yaşlı kökler kesilip atılır, bol organik ve ticari gübre verilir.
Bu işlem o yılın verimini de olumsuz etkileyebilir, ancak aynı yıl kuvvetli genç sürgünler oluşarak daha sonraki yıllarda verimlilik ve kalite artışı sağlanır.
Gençleştirme budaması zor ve pahallı bir işlemdir, zorunlu olmadıkça uygulanmamalıdır. Bahçe yerinin ve çeşitlerin iyi seçimi, bakımlarının iyi yapılmasıyla ahududu bitkileri uzun
Ahududu Hasadı Nasıl Yapılır?
Meyvelerin çeşide özgün rengi aldığı ve daldan rahatlıkla koptuğu dönem, ahu dudu için en uygun hasat zamanı işaret eder. Meyveler tat, koku ve renk yönünden olgunlaşmaya başladığında 2 - 3 günde bir düzenli olarak toplanmalıdır.
Meyveler; avuç içine alınarak, parmakla tutulup ve yavaşça yukarı doğru kaldırmak suretiyle daldan koparılır. Hasadı yapılan meyveler, gölge ve serin bir yerde, mümkünse bir soğuk hava deposunda tutulmalıdır. Böylece hasat sonrası dayanım süreleri uzar.
Meyveler hasat edildikten sonra çok derin olmayan kaplara veya kasalara konur. Böylece meyvelerin ezilmesi önlenir.
