Zeytin Bitkisinin Genel Özellikleri Nelerdir
ZEYTİN AĞAÇLARININ İKLİM İSTEKLERİ : Zeytin ağaçları yarı sıcak ılıman (subtropik) iklim meyveleri arasındadır. Kışın yapraklarını dökmezler, her dem yeşil bitkilerdir. Bir yaprak 2-3 yıl ağaç üzerinde kalır ve yaprak yenilenmesi ilkbahar aylarında meydana gelir. -5°C’te ince sürgünler ve hassas dokularda zararlanma başlar. Don olayının süresi uzadığında ve sıfırın altında gerçekleşen düşük sıcaklıkların değeri -10°C’a ulaştığında tüm ağaç ölebilir. Zeytin bahçesi eğer soğuk hava kütlesinin birktiği vadi veya ovalara kurulmuşsa görülen zarar artar. Ancak eğimli ve yamaç arazilerde soğuk hava kütlesi sıcak havaya nazaran daha ağır olduğundan, bahçede durmayıp, eğim yönünde aşağıya ilerleyecek ve ağaçlar zarar görmekten kurtulacaktır. Bu sebeple özellikle güney yönüne bakan eğimli araziler zeytin yetiştiriciliği için daha uygundur. Genel olarak denilebilir ki, zeytin yetiştiriciliğinin kârlı ve sürdürülebilir olabilmesi için bahçe tesis edilen bölgede kış sıcaklıklarının -7°C’in altına düşmemesi istenir. Zeytin meyvelerin olum dönemi olan yaz aylarında 15-30 °C arasında seyreden sıcaklıklardan hoşlanır.
Yıllık yağış miktarı 600 mm.nin üzerinde ve yağışların yıl içinde dağılımı düzenliyseyse zeytin ağaçları sulanmadan yetiştirilebilir. Zeytin ağaçları yüksek nemi sevmediklerinden, deniz kenarına 1-2 km.den daha yakın yerlere zeytin bahçesi kurulması önerilmez.
Bahçe kurulacak yerin rakımı 500 – 600 m.yi geçmemelidir.
ZEYTİN AĞAÇLARININ TOPRAK İSTEKLERİ: Zeytin kökleri en çok 120 cm. civarına kadar olan derinliğe iner. Dolayısıyla bol saçak kök yaprlar ve kökler geniş bir alana yayılırlar. Dolayısıyla toprağın 1,5 metreye kadar olan profili incendiğinde geçirimsiz bir tabaka bulunmaması isteni. Taban suyu seviyesi de en çok 2 metre civarında olmalıdır. Aksi halde kökler taban suyuna temas edip havasız kalacak ve kurumalar görülecektir. Herdem yeşil bir bitki olduğundan, kışın su biriken topraklar da bitkiler zarar görürler.
Kumlu-tınlı ve killi-tınlı arasındaki bünyeye sahip, süzek toprakları sevmekle birlikte, kıraç, çakıllı ve kireçli topraklarda yetiştirilebilirler. Toprak asitliği açısından; pH 5,0-8,5 aralığındaki topraklarda yetiştirilebilirler.
ZEYTİN FİDANLARININ DİKİM MESAFESİ: Zeytin bahçesi tesis edilirken, 5 X 5 metre veya 5 X 7 metre arasındaki dikim mesafeleri tercih edilebilir.
Zeytin Ağaçlarında Budama Nasıl Yapılır?
Zeytin ağaçlarının verim ve kalitesini arttırmak üzere bazı dalların kesilmesi ve ağaca şekil verilmesi işlemlerine budama denir.
ZEYTİN AĞAÇLARINDA BUDAMA ZAMANI: Zeytin hasatı tamamlandıktan sonrasıyla, yeni sürgün gelişmesi başlamadan öncesi arasındaki erken ilkbahar dönemi, yani Mart-Nisan ayları bir çok bölge için zeytin budama dönemidir.
Ağaçların çok fazla meyve bağladığı bazı yıllarda, Haziran – Temmuz aylarında yaz budaması yapılarak bitki üzerindeki sürgün miktarı azaltılır, böylece aşırı ürün yükü hafifletilir.
ZEYTİN AĞAÇLARINDA BUDAMANIN FAYDALARI:
1) Zeytin ağaçlarında kök ile gövde arasında dengekurarak, hem sürgüngelişimi hem de ürün miktarını arttırmak.
2) Zeytin ağaçlarının bir yıl çok, sonraki yıl az ürün vermesi demek olan periyodisite olayını önlemek ve ağaçların her yıl düzenli ürün vermesini sağlamak.
3) Zeytin fidanlarının kısa sürede meyveye yatmasını sağlayarak, erkenden ürün almaya başlamak ve ağaçların ekonomik verim ömürlerini uzatmak..
4) Ağac üzerindeki sürgünleri düzenli olarak dağıtmak, böylece güneş ışığı ve ağaç için gerekli havanın tacın içine girmesini sağlamak, dolayısıyla meyve miktarı ile kalitesini arttırmak.
5) Ağacın üzerinde gereksiz ve verimsiz dal gelişimini önleyerek, bitkideki besin birikimini en iyi şekilde değerlendirmek.
ZEYTİN AĞAÇLARININ GELİŞME DÖNEMLERİ:
Budama yapacak kişinin, zeytin ağaçlarının gelişme dönemini bilmesi gerekir. Ağacın gelişme dönemi, uygulanacak budama yöntem ve tekniklerini etkileyecektir. Yaşına ve ürün verme durumuna göre zeytin bitkisinin gelişme devreleri üç grupta incelenebilir.
1) GENÇLİK DÖNEMİ: Zeytin fidanlarının dikiminden sonra başlayan ve 20-25 yıl süren dönemdir. Gençlik döneminin ilk 4-10 yıllık döneminde fidanlar henüz ürün vermezler. Gençlik kısırlığı da denen bu verimsiz dönemin süresi kısaltmak ve 3-5 yıla indirmek için, bilinçli bir yetiştiricilik ve modern tarım tekniklerini uygulamak gereklidir.
2) VERİM DÖNEMİ: Ağaçların ekonomik anlamda ürün verdikleri bu dönem 40-50 yıl kadar sürer. Verim dönemini ve ağacın ekonomik ömrünü uzatmak için zeytin bahçesinde yıllık bakım işlerini (gübreleme, zirai mücadele, toprak işleme, budama vb.) düzenli ve eksiksiz olarak yapmak gereklidir.
3) YAŞLILIK DÖNEMİ: Gençlik ve verim dönemlerinin ardından ağaçların ürün miktarı gittikçe azalır ve ağaçların bakımını yapmak ekonomik olmaktan çıkar. 60.-75. yaşlardan sonraki bu dönemi geciktirmek için gençleştirme budaması gibi uygulamalarla bir takım tedbirler almak mümkündür.
ZEYTİN FİDANLARINDA ŞEKİL BUDAMASININ UYGULANIŞI:
Zeytin fidanı, dikildikten sonra eğer 1 metreden daha uzun bir boya ulaşmışsa, tepesi 90 cm.den vurulur ve bolca yan dal yapması teşvik edilir. Fidanlar 1 metreden daha az gelişmişse tepe vurma işlemi uygulanmaz. Dikimden sonraki iki gelişme yılı boyunca fidanlara dokunulmaz ve serbestçe dallanması sağlanır.
Üçüncü gelişme yılı başlamadan önceki ilkbaharda şekil budamasına başlanır. İlk önce zeytin fidanının üzerinde 3-4 ana dal seçilir. Lider oluşturulmaz. Bu sisteme serbest goble veya çalımsı goble şekli denilir. Seçilen ana dallar üst üste gelmemeli ve farklı yönlere doğru gelişiyor olmalıdır. Üstten bakıldığında dallar arasındaki açı; 3 ana dal bırakılmışsa 120°, 4 ana dal bırakılmışsa 90° olmalıdır. Ayrıca her bir dal gövdeye farklı noktalardan bağlanmalı ve yatayda aralarında 10’ar cm. mesafe olmalıdır. Seçilen her bir ana dalın gövdeyle yaptığı açı 45-60 ° arasında olmalıdır. Bundan daha dik olan dallar gövdeyle arasına dal açıcı aparatlar koyarak açılır. Eğer dal çok yatık açıyla gelişiyorsa bu kez de gövdeye bağlanarak daha dik gelişmesi temin edilir.
Ana dal olarak seçilecek 1. dal toprak seviyesinden itibaren 60 cm. yükseklikte olmalıdır. En üstteki dal ise 90 cm. den çıkmış olmalıdır. Daha alçak veya dah yüksek taçlandırma yüksekliklerinde ağaçların şekli bozulur.
Ağaçlar tek gövdeli olarak geliştirilmeli, gövdenin çatal gelişmesine müsaade edilmemelidir. Gövde üzerinde 60 cm.nin altından çıkan sürgünler dipten çıkarılır.
İlk yıl şekil budaması amacıyla yapılan bu işlemlere sonraki 2-3 yıl boyuncadevam edilir. İlkbahar dönemlerinde Mart-Nisan aylarında yapılacak budamalarda ağaç ortası vazo şeklinde açılmış serbest çalı formunda geliştirilmeye çalışılır. Seçilen ana dallar üzerinde, düzenli olarak çıkmış olan yardımcı dallar bırakılarak gereksiz olanlar çıkarılır. Ayrıca tacın iç kısmına doğru gelişerek karışıklık meydana getiren ve ağacın oluşturduğu besin maddelerini aşırı şekilde emerek ağacı zayıflatan obur dallar da kesilip uzaklaştırılır. Uç alma amacına yönelik olan kesme işlemleri toprağa bakan gözler üzerinden yapılır. Bütün nu uygulamalarla güneş ışığının ağaç içine rahatça girmesi ve bütün sürgünlere eşit şekilde ulaşması hedeflenir.
Genç fidanlarda kesme işlemi yapmaktansa, uç alma ve eğerek bağlama işlemi tercih edilmelidir. Çünkü gençlik dönemindeki fidanlarda yapılacak aşırı kesimler, obur sürgün gelişimini teşvik eder ve ağaçların ürüne yatmasını geciktirir.
ZEYTİN AĞAÇLARINDA ÜRÜN (VERİM) BUDAMASININ UYGULANIŞI:
Zeytin fidanları dikimi takip eden 4-10 yıl içinde ürüne yatarlar. Bu süre içerisinde fidanlara goble şekli verilmiş ve ana dallar seçilmiştir. Bundan sonraki yıllarda ağaca verilen şekli korumak ve düzenli ürün almak üzere her yıl Mart-Nisan aylarında hafif budamalar yapılır.
Ürün budamasına öncelikle kurumuş ve hastalıktan zarar görmüş dallar kesilir. Birbiri üzerine denk gelen dallardan altta olanı çıkarılır. Tacın içerisinde yukarıya doğru büyüyen yan dalların uçları alınarak dışarıya doğru gelişmesi temin edilir. 30 cm.den daha çok uzayan kuvvetli sürgünlerin de uçları alınır. Hatta bu kuvvetli sürgünler çok sayıda ise bir kısmı dipten çıkarılır ve seyreltme yapılmış olur.
Zayıf gelişen dallarda aşırı meyve tutumu olması durumunda meyve seyreltmesi yapılarak dal güçlendirilmeye çalışılmalıdır. Böyle dallar genelde yatık geliştiğinden iple bağlanarak daha dik gelişmesi sağlanabilir.
ZEYTİN AĞAÇLARINDA GENÇLEŞTİRME BUDAMASININ UYGULANIŞI:
Yaşlılık döneminde olan 60-75 yaşlı zeytin ağaçların ekonomik ömrünü bir süre daha uzatmak amacıyla, yeniden şekil verilmesi amacıyla yapılan budamalara gençleştirme budaması denir.
Gençleştirme budaması 8-10 yıl süresince kademeli olarak yapılır. Yaşlanmış ve odun kısmı artmış ağaçlar üzerindeki kalın ana dallar her yıl bir parça kesilerek kısaltılır. Kesim yapılan yerde kuvvetli obur dallar meydan gelir. Bu obur sürgünlerde uç alma yapılarak kuvvetlendirilir. Uç alınan bu dallar üzerinde 2. seviyede yan dallar oluşturulur.
Kalın dallarda budama yapılırken önce dal alttan biraz kesilir, sonra üstten devam edilerek kesim tamamlanır. Böylece kesme işlemi sırasında dalın kırılarak yarılması önlenir.
Gençleştirme budamalarında çok fazla dal çıkarıldığından, ağaç çıplak kalacaktır. Kesimden sonra ağacın aşırı güneş ışığından zarar görmemesi için gövde ve kalın dallar kireçle badana yapılabilir.
BUDAMA SONRA GÜBRELEME YAPILARAK AĞAÇ ÜZERİNDE BIRAKILAN DALLARIN BESLENMESİ SAĞLANIR.
Zeytin Ağaçlarında Gübreleme Nasıl Yapılır?
Ağaçların dengeli olarak beslenebilmesi için toprak ve yaprak analizlerinin yapılması çok önemlidir. Bu analizler sayesinde ağacın besin istekleri, topraktaki besin maddeleri noksanlık seviyesine düşmeden tespit edilip karşılanır. Dolayısıyla gübrelemeler bu analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır. Yine de yetiştiricilere fikir vermesi amacıyla normal toprak koşullarında aşağıdaki miktarlarda gübreler verilebilir.
Dikimden önce her fidan çukuruna 500-700 gram Triple süper fosfat, 1-1,5 kg. Potasyum sülfat verilmeli, gübrelerin üzerine bir miktar toprak serpildikten sonra fidanlar dikilmelidir. Dikim esnasında fidanların gömüleceği toprağa 10-20 kg. iyi yanmış çiftlik gübresi karıştırılmalıdır. Dikimi takip eden ilkbahardan başlayarak, 2-3 uygulamaya bölünerek, yaz boyunca toplam 150 gr. Amonyum sülfat gübresi fidanların etrafına saçılarak toprağa karıştırılmalıdır. Bahsedilen Amonyum sülfat gübresi her yıl toplam 150’şer gram arttırılmalı ve 2-3 parça halinde yaz boyunca verilmelidir. Dikimden sonraki 4. yıldan itibaren ağaçlar az da olsa ürün vermeye başlayacağından, ilkbaharda taç izdüşümüne 500-700 gr. Triple süper fosfat ve 1-1,5 kg. Potasyum sülfat gübresi verilmelidir.
Verim çağındaki ağaçlarda gübreleme ürün miktarına göre belirlenir.
20-25 kg ürün veren her bir ağaç için; 4-5 kg. Amonyum sülfat, 0,250 gr. Triple süper fosfat , 1 kg. Potasyum sülfat, 40-60 kg. organik gübre (çiftlik gübresi) verilir.
25-50 kg ürün veren her bir ağaç için; 2 kg. Amonyum sülfat, 0,500 gr. Triple süper fosfat , 1,5 kg. Potasyum sülfat, 60-80 kg. organik gübre (çiftlik gübresi) verilir.
50-100 kg ürün veren her bir ağaç için; 3 kg. Amonyum sülfat, 0,750 gr. Triple süper fosfat , 2 kg. Potasyum sülfat, 100 kg. organik gübre (çiftlik gübresi) verilir.
