CENNETELMASI

 

TRABZON HURMASI YETİŞTİRİCİLİĞİ

Trabzon Hurması Bitkisi’nin Genel Özellikleri Nelerdir

Bir sıcak - ılıman iklim meyvesi olan Trabzon Hurması (Diospyros kaki) ülkemizde en çok Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilmektedir. Kışın yapraklarını döken bir meyve türü olduğundan daha serin bölgelerde, özellikle Karadeniz, Ege ve Marmara Bölgeleri'nde yetiştirilebilmektedir. Türkiye'de en fazla Trabzon Hurması üretimi Hatay, Adana, Mersin, Ordu, Artvin, Samsun, Kastamonu, Kocaeli illerinde yapılmaktadır. Bazı yörelerde cennet elması, cennet hurması gibi isimlerle de tanınmaktadır.

Trabzonhurması ağacının kök sistemi kullanılan anaç türüne göre değişiklik gösterir. Meyveleri yenen kültür çeşitlerinin anacı (Diospyros kaki), kazık köklüdür, az miktarda saçak kökleri bulunur.

Trabzon Hurması ağacının gövdesi gri renklidir. Kullanılan anacın çeşidin kuvvetine ve yaşına göre gövde 12-35 cm çapında olmakta, boyu ise ortalama 5-6 m olmakla beraber 12 m'ye kadar ulaşabilmektedir.

Yaprakların üst yüzü düz, alt yüzü tüylüdür. İlkbaharda yeni çıktıklarında parlak açık yeşil renktedir, daha sonra parlak koyu yeşil renk alır. Sonbaharda ise soluk yeşil-sarı-turuncu-kırmızı renklere dönüşerek dekoratif bir görünüm alır. Bu özelliklerinden dolayı güzel bir süs ağacı olarak peyzaj mimarisinde kullanılır.

Dişi çiçekler, bir yıl önce oluşan dallardaki gözlerden süren yan dallarda oluşur. İlk açtıkları zaman taç yaprakları sarımsı krem renktedir, daha sonra kahverengiye dönüşür. Taç yaprakları dört parçalıdır. Çiçekler iri, gösterişli çanak yaprakları sert ve yeşil renklidir.

        

Erkek çiçekler, yaprak koltuklarında bir önceki yılda belirir. Dişi çiçeklerden daha küçüktür, yeni sürgünlerin yaprak koltuklarında tek, iki veya üç salkım şeklinde bulunur. Taç ve çanak yaprakları dört parçalıdır. Taç yaprakları açık sarı renkte 1 cm boyunda ve tüp şeklindedir.

Trabzon Hurması çeşitlerinin verime başlama yılları farklılıklar gösterir. Fuyu çeşidi dikimin ikinci yılından itibaren ürün vermeye başlar. Hachiya çeşidi ise dördüncü yıldan itibaren verime yatmaktadır. Ağaçların verim miktarları da çeşitlere ve bakım şartlarına göre çok değişmekte, ortalama 40-60 kg olduğu kaydedilmektedir.

Trabzon Hurması meyveleri, meyve tadının burukluğuna ve buruk olmamasına göre ikiye ayrılır. Burukluk ve burukluğun olmaması meyvelerin hasat olumundaki durumunu göstermektedir. Buruk olmayan çeşitler hasattan hemen sonra sertken yenebilir, buruk olanlar ise iyice yumuşadıktan sonra (buruklukları kaybolunca) yenebilir duruma gelirler. Ülkemizde buruk çeşitler yetiştirilmekte ve bu meyveler bazı bölgelerde pek tanınmamakta, yumuşayınca yenmesi gerektiği yeterince bilinmemektedir. Buruk olduğu görülünce istenmemektedir. Bu yüzden trabzonhurması yetiştiriciliği, diğer meyve türlerine göre pek yaygınlaşmamıştır. Bu meyve tüketicilerce tanındıkça sevilmekte ve aranmaktadır. Özellikle sert yenen, buruk olmayan çeşitlere fazla miktarda talep görülmektedir.

Trabzon Hurmasının en fazla ihracat yapıldığı ülkeler sıra ile, Kuveyt, Ürdün, Almanya, İsviçre ve K.Kıbrıs T.C'dir. Ülkemizde dış pazarın istediği buruk olmayan çeşitlerin üretimi arttığında, ihracat rakamlarının da yükseleceği beklenmektedir.

TRABZON HURMASININ İKLİM İSTEKLERİ: Trabzon Hurması sıcak ılıman iklim şartlarına da yetiştirilebilir. Ağacı kışın yapraklarını döktüğü için düşük kış sıcaklıklarına diğer subtropik meyve türlerine göre daha dayanıklıdır. Genel olarak -12°C’ye kadar dayanabilmektedir. Hatta -18°C’ye kadar dayanan çeşitler de bulunmaktadır.

Trabzon Hurması çeşitlerinin çoğunun kış dinlenme ihtiyaçları 7,2°C’nin altında 200-400 saat kadardır. Akdeniz Bölgesi kıyı şeridinde odun gözü sürmesi, mart ayının ilk yarısında, çiçeklenme ise nisan sonlarında olmaktadır. Trabzon Hurmaları geç çiçeklendikleri için erken ilkbahar donlarından etkilenmezler. Çeşitlerin meyvelerini olgunlaştırabilmeleri için 140-160 gün (Yaklaşık 5 ay) gibi uzun bir süreye ihtiyaçları vardır. Sertken yenebilen (tadı buruk olmayan) çeşitler, meyvelerini olgunlaştırabilmeleri için diğerlerine göre daha fazla sıcaklık toplamına ihtiyaç duyarlar.

Trabzon Hurmaları yüksek hava nemi isterler ve en kaliteli meyveler nemli bölgelerden elde edilir. Hava neminin az olduğu bölgelerde sulama yapılarak iyi ürün alınabilir. Ancak bu bölgelerde meyvelerde güneş yanıklığı görülebilir.

Fazla rüzgar alan yerlerde, sonbaharda meyve olgunluk zamanında meyveler yaprak ve dallardan zarar görür ve kalitenin düşmesine neden olur. Trabzon Hurması ağacının dalları çok gevrektir, bu yüzden şiddetli rüzgar, meyve yüklü dalların kırılmasına sebep olabilir. Bu durumu önlemek için dallar mutlaka hereklerle desteklenmelidir.

 

 

 

TRABZON HURMASININ TOPRAK İSTEKLERİ: Trabzon Hurmaları için en uygun toprak tipi; orta ağır, organik maddece zengin ve iyi drene edilmiş derin topraklardır. PH'sı 6,5-7,0 olan topraklarda yetiştiricilik iyi sonuç verir. Bununla birlikte çok hafif topraklardan çok ağır topraklara kadar değişik toprak tiplerine de uyum sağlar. Kireç içeriği %20'ye kadar olan topraklarda yetiştirilebilir.

Trabzonhurması Bahçesi Tesisi Nasıl Yapılmalıdır?

Bahçe yeri hazırlığına yaz aylarında başlanmalıdır. Beslenme ile ilgili sorunların olmaması için toprak analizi yaptırılmalı ve analiz sonuçlarına göre gerekli gübreler verilmelidir. Fazla yağış alan taban suyunun sorun olduğu yerlerde mutlaka drenaj yapılmalıdır. Toprak organik maddece zengin değilse, dekara 3-4 ton çiftlik gübresi verilmeli veya yeşil gübre ile gübrelenmelidir. Sonbaharda derin bir sürüm yapılmalı ve eğer, bahçe yeri engebeli ise tesviye edilmelidir. Bahçe yeri çok meyilli ise teraslama yapılması gerekir.

Trabzon Hurması meyveleri ve küçük dalları zedelenmelere karşı hassas olduklarından fazla rüzgar alan yerlerde bahçe tesisinden önce, bahçe kenarına tek veya çift sıra olarak servi, kavak ve sıcak bölgelerde okaliptüs gibi ağaçlar dikilerek canlı rüzgarkıran tesis edilir.

DİKİM: Fuyu ve Hachiya gibi çeşitlerin fidanlarıyla dikim yapılacaksa kullanılacak dikim mesafesi genel olarak 5 X 3 metredir. Dikim çukurları Trabzon hurması fidanının kök durumuna göre değişmekle birlikte en az 50 cm. derinlik ve 50 cm. genişlikte açılır. Dikim, fidanlar yapraklarını döktükten sonra başlamak üzere, ilkbahara kadar olan Kasım-Mart arasındaki aylarda yapılabilir. Kışları soğuk geçen yerlerde ilkbahar dikimi tercih edilmelidir. Dikim sırasında, fidana kök budaması yapılmalıdır. Birbirine girmiş ve söküm sırasında berelenmiş olan kökler, yara yeri üzerinden kesilir. Fidanların kazık kökü fazla kısaltılmamalıdır, çünkü saçak kökleri fazla değildir. Fidanlar, aşı noktaları toprak seviyesinden itibaren 5-10 cm. yukarıda kalacak şekilde dikilmelidir.  

Dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir. Yeni dikilmiş fidanların yağış ve rüzgarların etkisi ile eğilmemesi için fidanlar hereklerle bağlanmalıdır. Trabzon Hurmaları alçaktan taçlandırılacakları için dikimden sonra fidanların tepeleri 60-70 cm'den iyi gelişmiş bir göz üzerinden kesilir.  

Trabzon Hurması Bitkisi’nde Bakım İşleri Nelerdir?

TOPRAK İŞLEME: Trabzon Hurması bahçesinde toprak işleme, örtüsüz veya örtülü yapılabilir. Örtüsüz işlemede, toprak sürülerek toprak üzeri otsuz tutulur. Bu tip toprak işleme ile yabani otların yok edilmesi yanında, yağmurlarla veya sulama ile meydana gelen kaymak tabakasının kırılması, böylece suyun toprağa kolay işleyebilmesi ve toprağın havalanması sağlanmış olur. Ağaçların diplerindeki otlar çapalanarak temizlenir. Sonbaharda pullukla derin bir sürüm yapılır. Sürüm işleri toprak tavında iken yapılmalıdır.

İlkbahar ve yaz sürümleri diskli pulluk ile yapılır. Bahçedeki ağaçlar büyükse, dalların kırılmamasına özen gösterilmeli ve bahçe tipi küçük traktörler kullanılmalıdır.  

Sulama suyunun kısıtlı olduğu yerlerde örtüsüz toprak işleme yapılmalıdır. Hava neminin az olduğu yerlede ise örtülü toprak işleme tercih edilmelidir. Çok ağır topraklarda örtü bitkisi, toprağın fazla suyunu kullanması yönünden yararlıdır. Meyilli arazilerde örtü bitkisi erozyonun önlenmesi ve suyun tutulması için faydalıdır.

Örtülü toprak işlemede ağaçların taç izdüşümünde ot kontrolü yapılır. Ağaçlar arasında otlar zaman zaman biçilerek yerinde bırakılır.

SULAMA: Trabzon Hurması ağaçlarının iyi gelişebilmeleri ve yeterli ürün verebilmeleri için topraktan yeterli miktarda suyu alabilmeleri gerekir. Sürgün gelişmesinin ve meyve büyümesinin olduğu ilkbahar ve yaz aylarında yeterli ve düzenli sulamanın yapılmasına dikkat edilmelidir. Eğer bu devrelerde sulama yetersiz olursa meyve dökümleri olabilmektedir. Ayrıca meyve gelişimi durmaktadır. Düzensiz sulama ile de meyvelerde çatlamalar olmaktadır. Ayrıca meyve olumuna yakın sulamalar, meyvelerin çatlamasına neden olmaktadır. Bu sebeple meyvelerde kabuk rengi yeşilden sarıya dönüştüğü devreden sonra sulama yapılmamalıdır.

Sonbahar ve kış aylarının kurak geçtiği dönemlerde de sulama yapılmalı ancak sulama aralıkları daha uzun tutulmalıdır.

Sulama suyu miktarı ve sıklığı, iklim, toprak ve sulama sistemlerine göre değişiklik gösterir. Karık usulü sulama yapılabilir. Bu sulama sisteminde, genç bahçelerde, ağaçların iki yanından geçirilen karıklar, gelişmiş ağaçların bulunduğu bahçelerde ise ağaçların iki yanından geçirilen ikişer karık sistemi ile sulama yapılmalıdır. Alttan yağmurlama sistemi sulama da uygun bir sistemdir.

GÜBRELEME: Trabzon Hurmalarına verilecek gübre miktarları yaprak ve toprak analiz sonuçlarına göre tesbit edilmelidir. 3 yılda bir dekara 3-4 ton iyi yanmış çiftlik gübresi verilmeli ve sürerek toprağa karıştırılmalıdır.

Trabzonhurmalarının azota ihtiyacı fazladır. Analiz sonuçlarına göre verilmesi gereken azot miktarının üçte biri erken ilkbaharda, kalan kısmı nisan-mayıs ve haziran aylarında olmak üzere verilebilir. Aşıır miktarda verilen azotlu gübre çiçek ve meyve dökümlerine sebep olur. Azotlu gübre, ağacın taç izdüşümüne, toprağa verildikten sonra toprak çapalanarak gübrenin toprağa gömülmesi sağlanmalı ve hemen sulama yapılmalıdır.

Fosforlu gübreler kasım-aralık aylarında verilebilir. Bu gübrenin çiçeklenme, meyve tutumu ve kök gelişimi üzerine etkisi vardır.  

Potasyumlu gübrelerin meyve kalitesine etkisi vardır. Aşırı potasyum noksanlığı görülen ağaçların yaprak uçları ve kenarları sararıp kurur. Aşırı meyve dökümleri görülür. Potaslı ve fosforlu gübreler, birlikte Kasım-Aralık aylarında uygulanır.

Magnezyum noksanlığı, organik maddece fakir olan topraklarda sık görülür. Fazla miktarda potasyum olan topraklarda da magnezyum alımı azalır ve noksanlık ortaya çıkar. Magnezyum noksanlığının belirtileri, ağaç meyveyle fazla yüklü olduğu yaz aylarında görülür. Noksanlık belirtileri, meyveli dallardaki alt yaprakların damar aralarının sararması şeklinde olur, ileri safhada sararan kısımlar kararır ve yapraklar vaktinden önce dökülürler.

Mangan noksanlığı, toprağın mangan muhtevası az ise veya toprak fazla kireçli ise ortaya çıkar. Noksanlık belirtileri, mayıs ayı başında yeni sürgünlerin alt yapraklarında siyah noktalar şeklinde görülür. İleri durumda sürgünün üst yapraklarında da görülür. Mangan noksanlığı yaprak ve meyve dökümlerine sebep olur. Noksanlığında, meyve tutumundan hemen sonra yaprak gübresi tavsiye edilir.

Demir noksanlığının belirtileri, genç yaprakların damar aralarının sararması şeklinde olur. Yaprak damarları yeşil olarak kalır. Çok kireçli topraklarda demir noksanlığı görülür. PH'sı çok yüksek olan topraklarda dekara 40-50 kg toz kükürt uygulanarak toprağın PH'sı bir ölçüde düşürülebilir. Ayrıca demir sülfat veya diğer demirli preparatlar kullanılabilir.

Yaprak gübreleri sabah erken saatlerde veya akşam üzeri uygulanmalıdır.

 

BUDAMA: Dikimden sonraki ilk üç yılda şekil budaması yapılır. Fidanın taçlandırılmasında değişik doruk dallı (modifiye lider) sistemi uygulanabilir. Değişik doruk dallı sisteminde esas olan, gövde üzerinde düzgün aralarla dağılmış 3-5 ana dalın gelişmesini sağlamaktır.

Kışın dikim budaması yapılmış olan fidanların, mayıs-haziran ayında ana dalları seçilir. Çatal gelişen sürgünlerden istenmeyenler kesilir. Seçilen dallar arasındaki mesafe en az 10 cm olmalıdır. Gövde ile dalların yaptığı açı da 45-60° olmalıdır. Seçilen dalların, ağacın dengesi yönünden ağacın değişik yönlerine dağılmış olması önemlidir. Zayıflamasını istediğimiz dallarda eğme işlemi yapılmalıdır. Kış aylarında daha önce bağlanan dallar çözülür, açılar kontrol edilir. Çatal ve obur dallar temizlenir. Çok zayıf sürgünler kesilip atılır. Ana dallar kuvvetlerine göre 40-45 cm'den dışa bakan bir göz üzerinden kesilir.

İkinci yıl yaz aylarında yeşil budama uygulanır. Her ana dal üzerinde, yardımcı dallar seçilir. Ana ve yardımcı dalların kuvvetli gelişmesi için diğer dallar eğilir. İstenmeyen filizler  dipten kesilir.

Üçüncü yıl aynı işlemler devam eder. Taç teşekkülünden sonra fazla bir işleme gerek yoktur. Çok kuvvetli büyüyen dallarda tepe alma yapılmalıdır. Çok zayıf ince dallar, birbirine geçmiş, hasta ve yaralı dallar kışın kesilip atılır. Alt dalların meyve yükü ile eğilip kırılmalarını önlemek için tepe alma yapılmalı veya bu dallar hereklerle desteklenmelidir.

MEYVE TUTUMU VE SEYRELTİLMESİ: Bazı çeşitlerde periyodisite görülebilir. Bu durumda, aşırı verim olan yılda çiçeklerde veya küçük meyvelerde seyreltme yapılması faydalı olabilmektedir. Kaliteli meyve alabilmek için her meyve dalında bir meyve bırakılıp, meyvenin etrafındaki yapraklar, meyveye zarar vermemesi için koparılmalıdır.

Bazı çeşitlerde aşırı meyve dökümü görülmektedir. Meyve dökümü; aşırı meyve tutumu, tozlanma veya döllenmenin olmaması, aşırı sulama veya susuz kalma, aşırı azotlu gübreleme ve bunun sonucu dengesiz vegetatif gelişme, aşırı potasyum ve mangan noksanlığı ve unlu bit zararlısının etkisi sebebiyle olabilmektedir.

HASTALIK VE ZARARLILARLA SAVAŞ: Trabzon Hurmalarında bazı hastalık ve zararlılara rastlanmaktadır. Bunlar arasında kök kanseri (Agrobacterium tumafaciens), antraknoz (Colletotrichum gloesporioides) ve acı çürüklük (Gleosporium kaki) en yaygın olanlarıdır. Ayrıca yaprak leke hastalığı (Corcospora kaki) ve yaprak saplarında, genç dallarda yanıklık yapan Pseudomonas syringae gibi hastalıklar Trabzon Hurmalarında görülebilmektedir.

Akdeniz Bölgesinde Trabzon Hurmalarında görülen en yaygın zararlılar Akdeniz Meyve Sineği ve Turunçgil Unlu Biti’dir. Ayrıca bazı koşniller, yaprak bitleri ve tripslerin zararı görülebilmektedir.

Bakım işlerini titiz bir şekilde eksiksiz yerine getirmek, sağlıklı bitki yetiştirmek ve gerekli kültürel tedbirleri almak hastalık ve zararlıların bulaşmasını ve etkinliğini önemli ölçüde azaltacaktır. Kimyasal ilaçlarla yapılacak Zirai mücadele son çözüm olarak görülmelidir.

TRABZON HURMASINDA HASAT ve MUHAFAZA: Trabzon Hurması satışının kârlı olabilmesi için, meyvelerinin en uygun zamanda hasat edilmesi önemlidir. Meyveler, tam iriliklerini aldıkları ve meyve kabuğunun yeşil renginin kaybolup çeşide has turuncu veya koyu turuncu rengi aldığı zaman, sertken toplanmalıdır. Tadı buruk olan çeşitlerde meyveler, yumuşayıncaya, yani yeme olumuna gelinceye kadar uzun süre ağaçta kalabilmektedir. Ancak bu durumda böcek ve kuş zararlanmalarına karşı önlem alınmalıdır. Derim en az iki defada yapılmalı, rengini iyi almamış meyveler toplanmamalıdır.

Hasat sırasında meyveler çekilerek dalından koparılmaz. Dallar çok gevrek olduğu için kırılabilir veya meyvenin çanak yaprağı ağaçta kalarak, meyvenin olgunlaşmadan önce çürümesine neden olur. İstenmeyen bu durumların olmaması için meyveli dal sol elle tutulup öbür elle itinalı bir şekilde meyve daldan koparılır. Eğer meyve sapı uzunsa sap çanak yaprakları üzerinden kesilerek hasat edilmelidir. Trabzonhurması çeşitlerinin çoğu, soğuk depoda -1°C ve +1°C’de ve %80-90 nisbi nemde 2-4 ay kadar muhafaza edilebilir. Soğuk hava tesislerinde muhafaza edilen meyvelerin satışından daha iyi gelir elde edilir.

Tadı Buruk Olan Trabzon Hurmalarının Olgunlaştırılması Nasıl Yapılır:

Tadı buruk olan çeşitlerin meyveleri uzak pazarlara gönderilecekse, gönderilmeden önce meyvelere herhangi bir işlem yapılmadan, yani sert olarak ince kağıtlara sarılıp, kasalara tek sıralı olarak dizilmelidir. Meyveler pazarlanacak yere geldiklerinde sert durumda olmalı ve böylece satışa sunulmalıdır.

Tadı buruk olan çeşitlerin, fizyolojik olgunluğa gelerek yenebilmesi için aşağıdaki işlemler uygulanabilir:

- Normal zamanda hasadı yapılan meyveler 21°C’de 2-3 hafta bekletilirse kendiliğinden yumuşayarak yeme olumuna gelirler.

- Ev şartlarında pratik olarak olgunlaştırma için, olgunlaşmamış meyveler olgun elma, armut gibi meyvelerle birlikte bir poşete konup 2-3 gün bekletilirse, meyveleri kolayca olgunlaştırılmış olur.

- Etilen odalarında olgunlaştırma: Muz meyvesinde olduğu gibi Trabzon Hurmaları etilen odalarına konularak olgunlaştırılabilir. Ancak etilen odalarına konacak meyvelerin aynı hasat olumunda olmaları önemlidir. Çünkü farklı olumdaki meyveler, farklı zamanlarda olgunlaşacağı için, bazı güçlükler yaratır.

- Meyvelerin ethrel solusyonuna batırılarak olgunluğun sağlanması: Bu yöntemde meyveler, derimden sonra 500 ppm'lik ethrel solusyonunda 2 dakika tutulup, 2-3 gün bekletildikten sonra yeme olumuna gelebilmektedir.

- Kireçli suda bekletilerek burukluğun giderilmesi: Bu yöntemde meyveler sarımsı-turuncu renkte iken kireçli su ile muammele edilir. Meyveler %2'lik kireçli suda tutulduğunda beşinci günde buruklukları